Ο πρόεδρος του Επαγγελματικού Αλιευτικού Συλλόγου Αμοργού «Η Χοζοβιώτισσα».
Τα τελευταία δέκα χρόνια, οι αλιείς της Αμοργού είδαν τα ψάρια στα δίχτυα τους να μειώνονται δραματικά και τις ακτές του νησιού να γεμίζουν σκουπίδια. Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα που επιδοτούσε τους ψαράδες προκειμένου να σπάσουν τα καΐκια τους πυροδότησε συζητήσεις γύρω από την επιβίωση του επαγγέλματος. Πολλοί αλιείς εγκατέλειψαν τη δουλειά, μη βλέποντας προοπτική.
Οι Αμοργιανοί ψαράδες που απέμειναν αποφάσισαν ότι έπρεπε να πάρουν μέτρα για να προστατεύσουν τη θάλασσα και το βιος τους. Παρακολουθώντας και τα μέτρα που πήραν αλιευτικές κοινότητες άλλων χωρών πρότειναν ένα διαφορετικό σχέδιο δράσης: Βασικός άξονας για το «Αμοργόραμα» είναι η παύση της αλιευτικής δραστηριότητας για τους μήνες Απρίλιο και Μάιο, τη βασικότερη περίοδο αναπαραγωγής των ψαριών. Αντ’ αυτού, την περίοδο εκείνη οι παράκτιοι αλιείς συμμετέχουν με τα καΐκια τους σε δράσεις καθαρισμού παραλιών που δεν είναι προσβάσιμες από την στεριά. Σήμερα έχουν ήδη αντικαταστήσει σε μεγάλο ποσοστό τα αλιευτικά τους εργαλεία και κύρια επιδίωξή τους πλέον είναι να θεσμοθετηθούν οι Περιοχές Περιορισμού Αλιείας, όπως προτάθηκαν από την Αλιευτική Μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
Οι «Βιώσιμες Κυκλάδες» μίλησαν με τον πρόεδρο του Επαγγελματικού Αλιευτικού Συλλόγου της Αμοργού Μιχάλη Κρόσμαν για το όραμα των Αμοργιανών ψαράδων, για όσα οδήγησαν σε αυτές τις αποφάσεις – αλλά και την απόφασή του να εγκατασταθεί, πριν 44 χρόνια, στο κυκλαδίτικο νησί.
Θα ήθελα να μιλήσουμε για όσα πυροδότησαν τον αγώνα που δίνετε σήμερα. Για αρχή, θα θέλατε να πούμε κάποια πράγματα για τη φύση του επαγγέλματος και τις διαφορές που είδατε εσείς μέσα στα χρόνια;
Κατ’ αρχάς ο ψαράς από τη φύση του είναι μονομάχος γιατί είμαστε μόνοι μας απάνω στα σκάφη μας. Πολλές φορές είναι δύσκολο το επάγγελμα μας, καμιά φορά και επικίνδυνο, αλλά πάντα όμορφο. Δεν έχουμε κανέναν από πάνω μας, έχουμε μόνο τη φύση, τον Θεό και τον καιρό. Είμαστε υπερήφανοι για αυτό που κάνουμε, που παλεύουμε με τη θάλασσα για το μεροκάματό μας. Η μεγάλη δουλειά που έχει γίνει εδώ στην Αμοργό είναι ότι ενωθήκαμε και γίνεται μία συλλογική προσπάθεια. Αν και είμαστε μονομάχοι, καταφέραμε να βρισκόμαστε σε ένα τραπέζι και να μιλάμε για τα προβλήματα ώστε να βρούμε λύσεις.
Αυτό που μας έκανε να κινητοποιηθούμε είναι που βλέπαμε τα δίχτυα μας χρόνο με το χρόνο να μη γεμίζουνε με ψάρια και ταυτόχρονα τις πανέμορφες ακτές μας να έχουν γίνει χωματερές από τα σκουπίδια και τα πλαστικά. Τα ψάρια είναι πλέον στο 1/3 των όσων πιάναμε παλιά. Βλέπαμε να χάνεται ένα εισόδημα, με το οποίο κάποτε μπορούσαμε να ζήσουμε τις οικογένειές μας. Βέβαια, παλιότερα ήμασταν και εμείς οι ψαράδες μέρος του προβλήματος. Με το «Αμοργόραμα» αισθανόμαστε υπερήφανοι που μας δίνεται η δυνατότητα να γίνουμε μέρος της λύσης.
Θα ήθελα να μου πείτε λίγα λόγια για την κοινότητα των ψαράδων της Αμοργού.
Να σας μιλήσω λίγο για τον Σύλλογο. Στο Διοικητικό Συμβούλιο όλοι οι ψαράδες μας είναι επαγγελματίες. Ο επαγγελματίας είναι πολύ δύσκολο να συμμετέχει σε ένα ΔΣ γιατί πάντα κυνηγάει το μεροκάματο. Αλλά τα μέλη έχουν καταλάβει ότι είναι σημαντικό να μαζευόμαστε και να μιλάμε για τα προβλήματά μας. Επίσης, όλα τα μέλη του ΔΣ έχουν από ένα παιδί που θα ήθελε να συνεχίσει το επάγγελμα του πατέρα του, ενώ εκπροσωπούνται ψαράδες και από τα τρία λιμάνια του νησιού (Καλοταρίτισσα, Κατάπολα, Αιγιάλη). Οι αποφάσεις που παίρνουμε είναι ομόφωνες και τις στηρίζουν συνάδελφοι και στα τρία λιμάνια.
Πώς καταφέρατε σαν κοινότητα να συμφωνήσετε όλοι οι ψαράδες να απέχετε τους μήνες Απρίλιο και Μάιο;
Είναι όντως συγκινητικό, αλλά είναι ένας αγώνας δέκα ετών. Και πλέον είναι μονόδρομος. Ξέρουμε πως αν δε γίνουν αυτά που ζητάμε, έχουμε τελειώσει. Στα άλλα νησιά, τα πιο τουριστικά, οι ψαράδες που εγκαταλείπουν το αλιευτικό σκάφος γίνονται καπετάνιοι στα τουριστικά. Στην Αμοργό τα τουριστικά σκάφη είναι ελάχιστα, άντε να πάνε τον κόσμο σε καμία παραλία. Αυτό που γίνεται στην Πάρο, τα Κουφονήσια και σε άλλα νησιά, όπου είναι πλέον πάρα πολλά τα τουριστικά τα σκάφη, δεν μπορεί να γίνει στην Αμοργό. Οπότε οι ψαράδες στηρίζουν το επάγγελμά τους γιατί είναι η μόνη λύση για τους ίδιους και τα παιδιά τους.
Όπως έδειξε και η έρευνα του Γεωπονικού, το κλείσιμο των συγκεκριμένων περιοχών θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στα έσοδα αυτών των αλιέων. Σαν κοινότητα, σαν σύλλογος, πώς σκέφτεστε να το εξισορροπήσετε;
Η Αλιευτική Μελέτη Αμοργού είναι η πρώτη που γίνεται με κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια. Η απώλεια που θα έχουμε από το κλείσιμο των περιοχών για τον Απρίλιο-Μάιο θα έχει όντως οικονομικές επιπτώσεις. Άρα πρέπει να υπάρχει κάποια επιδότηση από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για τους ψαράδες. Πέρα από αυτό, εμείς δεν θα καθόμαστε αυτούς τους δύο μήνες, θα συμμετέχουμε ενεργά στον καθαρισμό των ακτών. Οπότε θα κοιτάξουμε να βρούμε και μια περαιτέρω χρηματοδότηση για τους καθαρισμούς, γιατί όπως καταλαβαίνετε έχουμε έξοδα, πετρέλαια, συντήρηση των σκαφών, τα μεροκάματά μας.
Πώς θα επιτηρείται το κλείσιμο των συγκεκριμένων περιοχών αφού δεν υπάρχει σκάφος του Λιμενικού στην Αμοργό;
Από την στιγμή που θα γίνει η θεσμοθέτηση των περιοχών, θα κοιτάξουμε να φέρουμε σκάφος. Αλλιώς δεν μπορεί να γίνει φύλαξη – και η φύλαξη είναι το «α» και το «ω» μιας προστατευμένης περιοχής.
Ένα βασικό κομμάτι της πρωτοβουλίας είναι η αντικατάσταση των αλιευτικών εργαλείων με πιο βιώσιμα. Πείτε μας περισσότερα για αυτό.
Πρέπει να ψαρεύουμε με δίχτυα με πιο μεγάλα «μάτια», τα οποία δεν πιάνουν τα μικρά ψάρια που δεν έχουν προλάβει να γεννήσουν. Αυτό έχει κι άλλες θετικές επιπτώσεις: τα δελφίνια κυνηγάνε τα μικρότερα ψάρια. Οπότε, αν εμείς στοχεύουμε στα μεγαλύτερα ψάρια, αποφεύγουμε τις επιδρομές από τα δελφίνια. Με τις φώκιες, όπου υπάρχει το αντίστοιχο πρόβλημα, δεν έχουμε βρει λύση. Σχεδόν καθημερινά έχουμε επιθέσεις στα εργαλεία μας από φώκιες.
Ποιες χώρες ακολουθούν το ίδιο παράδειγμα της περιοδικής αποχής από την αλιεία;
Η Ισπανία, η Γαλλία, η Κροατία. Και έχουμε και το παράδειγμα του Κεραμεικού Κόλπου στην Τουρκία, όπου εδώ και μία δεκαετία έκλεισαν 4-5 μικρές περιοχές και τελικά το εισόδημα των ψαράδων αυξήθηκε κατά 60% μέσα σε μία πενταετία. Ο Κεραμεικός Κόλπος απέχει 60 μίλια από την Αμοργό. Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πέρυσι σε ένα συνέδριο στη Ρώμη τους συναδέλφους της Τουρκίας και είναι καταπληκτικά αυτά που κατάφεραν.
Ποια είναι η άποψή σας σχετικά με το πρόγραμμα που επιδοτούσε τους ψαράδες να σπάσουν τα καΐκια τους πριν κάποια χρόνια;
Ήταν ένα εφήμερο πρόγραμμα, απαίτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γιατί η Ελλάδα ανάλογα με τον πληθυσμό της έχει τον μεγαλύτερο αλιευτικό στόλο στην ΕΕ. Ήταν απαίτηση των Βρυξελλών να μειώσουμε τον στόλο μας. Ήταν θλιβερό. Πολλοί συνάδελφοι εγκατέλειψαν το επάγγελμα λόγω έλλειψης προοπτικής για το μέλλον. Καταστράφηκαν μοναδικά ξύλινα σκαριά. Κλαίει η καρδιά μου για την καταστροφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Επίσης, με τη διάλυση των σκαφών κλείνουν και τα καρνάγια. Τα σκάφη μας πρέπει να ταξιδεύουν πλέον πολύ μακριά για να βρουν ένα οργανωμένο καρνάγιο για την αναγκαία ετήσια συντήρηση.
Θυμάστε την πρώτη φορά που επισκεφθήκατε την Αμοργό; Τι ήταν αυτό που σας έκανε τελικά να μείνετε εδώ;
Για μένα η εμπειρία ήταν μοναδική. Το 1980 που ήρθα στην Αμοργό, οι άνθρωποι ήταν πολύ απλοί, ο τουρισμός ελάχιστος. Μου ανοίχτηκε ένας εντελώς καινούργιος κόσμος που δεν φανταζόμουν ότι υπήρχε στην Ευρώπη. Οι άνθρωποι είχαν πολύ λίγα σε σχέση με τη Γερμανία όπου μεγάλωσα, αλλά ήταν πάρα πολύ ευχαριστημένοι. Και βέβαια από την πρώτη χρόνια που ξεκίνησα να ψαρεύω, πλήρωμα σε ένα καΐκι, κατάλαβα ότι οι ψαράδες είναι ιδιαίτερη πάστα ανθρώπου. Εμείς είμαστε που κρατάμε τα λιμάνια ζωντανά και τον χειμώνα, εμείς είμαστε στα καφενεία. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι κάποια στιγμή στο λιμάνι στα Κατάπολα, στην Καλοταρίτισσα, δε θα υπάρχουν πια ψαράδες. Θα είναι μία διαφορετική Αμοργός, να είστε σίγουρη.
Πώς βρεθήκατε στο νησί;
Από τύχη. Ξεκίνησα με έναν φίλο μου από τη Γερμανία με οτοστόπ, που εκείνη την εποχή ήταν πολύ δημοφιλές. Ήρθαμε στην Ελλάδα με σκοπό να ταξιδέψουμε μετά σε Τουρκία και Αίγυπτο. Μετά από μία εβδομάδα φτάσαμε στη Νάξο. Ήταν άνοιξη. Είδαμε ένα μικρό καραβάκι να περνάει, ρωτήσαμε και μας είπαν ότι πάει στην Αμοργό. Κοιτάξαμε τον χάρτη και είδαμε ότι η Αμοργός είναι ανατολικά της Νάξου προς την Τουρκία, οπότε αποφασίσαμε να πάμε «και βλέπουμε».
Μία εβδομάδα αργότερα, είχαμε εισιτήριο να φύγουμε πιο ανατολικά, στα Δωδεκάνησα. Θυμάμαι εκείνο το βράδυ είχα κάτσει σε ένα καφενείο περιμένοντας το καράβι. Έκατσα σε ένα τραπεζάκι και δίπλα μου ήτανε μία μεγάλη παρέα που, όπως έμαθα μετά, ήτανε ψαράδες. Παρήγγειλα λίγο κρασάκι, μου φέρανε λίγους μεζέδες. Κατάλαβα ότι οι άνθρωποι διασκεδάζανε. Με τα ελάχιστα που είχανε, ήτανε ευτυχισμένοι. Την ώρα που είδα το καράβι να μπαίνει μες στο λιμάνι αποφάσισα ότι θα μείνω στο νησί.
Είχατε τότε σχέση με το ψάρεμα;
Από μικρό παιδί είχα τρέλα με τα καλάμια στις λίμνες και τα ποτάμια της Γερμανίας. Ήμουν και σε έναν σύλλογο ερασιτεχνών ψαράδων. Η πρώτη επαγγελματική επαφή μου έγινε στην Αμοργό. Ο ψαράς πρέπει να έχει γνώσεις σε πολλά πράγματα – να ξέρει να φτιάξει τα εργαλεία του, να τα επισκευάσει, να ξέρει από συντήρηση του σκάφους και της μηχανής, να ξέρει τον καιρό και για τη συμπεριφορά των ψαριών. Έκατσα και έμαθα πολλά χρόνια κοντά σε έναν ψαρά, ακόμα είμαστε φίλοι, είναι ο επαγγελματικός μου πατέρας στο νησί. Άκουσα ότι έψαχνε κάποιον να πάει μαζί του και τον πλησίασα, αν και δεν μιλούσα λέξη ελληνικά. Την πρώτη φορά που πήγαμε για ψάρεμα, μετά κοιμόμουν τρία μερόνυχτα γιατί είχα κουραστεί τόσο πολύ! Αλλά ήτανε πάρα πολύ όμορφο, ένας εντελώς καινούργιος κόσμος.
Θα εγκριθεί το «Αμοργόραμα» από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης ώστε να αποτελέσει πρότυπο για τα υπόλοιπα νησιά;
Νομίζω, ναι. Πάμε τώρα προς τη θεσμοθέτηση. Εμείς θα κάνουμε τα πάντα για να πετύχει το «Αμοργόραμα». Όλοι μας οι ψαράδες της Αμοργού έχουμε φίλους σε άλλα νησιά, μιλάμε σχεδόν καθημερινά με άλλους συναδέλφους και νομίζω δεν υπερβάλω άμα σας πω ότι η αλιευτική κοινότητα της Ελλάδος κοιτάει σήμερα τι θα γίνει στην Αμοργό. Θα πετύχει η Αμοργός; Θα υπάρχει ελπίδα.
Στο νησί μας υπάρχουν δύο σημαντικές προϋποθέσεις. Πρώτον, έχουμε την αλιευτική μελέτη που τεκμηριώνει τις προτάσεις των ψαράδων· δεύτερον, πολύ σημαντικό, υπάρχει μία διαφορετική αλιευτική κοινότητα που θέλει και είναι διατεθειμένη να το κάνει.
Αισθάνομαι πολύ υπερήφανος που είμαι μέρος μιας συλλογικής προσπάθειας. Οι συνάδελφοι με συγκινούν σχεδόν κάθε μέρα με τις απόψεις τους και τη φλόγα τους. Είμαστε υπερήφανοι που είμαστε μέρος μιας ομάδας μαζί με τα ιδρύματα Cyclades Preservation Fund και Blue Marine Foundation, που πίστεψαν σε εμάς, και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, που έχει αγκαλιάσει την προσπάθειά μας.
Εν τέλει τη θάλασσα πώς την προστατεύουμε;
Θέλει καταρχήν αλλαγή νοοτροπίας από όλους μας, όχι μόνο από εμάς τους ψαράδες – ακόμα και από τους καταναλωτές, που τρώνε μικρόψαρο [σ.σ.: γόνους] σε ταβέρνες στην Αθήνα που κανονικά δεν θα έπρεπε καν να πωλούνται. Αλλά πρέπει να κοιτάξουμε κιόλας να υπάρχουνε ψαράδες, αυτό προσφέρει και το «Αμοργόραμα», τη σωστή ισορροπία μεταξύ μίας βιώσιμης αλιείας και της προστασίας της θάλασσας.
Κεντρική εικόνα: Ο Μιχάλης Κρόσμαν. [Γιώργος Μουτάφης]
