Η διαβούλευση για τις περιοχές Natura 2000 της Αμοργού υπήρξε αφορμή να συγκρουστούν διάφορα στρατόπεδα για όλα τα προβλήματα που απασχολούν τις τοπικές κοινωνίες των Κυκλάδων: τη δόμηση, τη θεσμική προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου, την εξαφάνιση των παραδοσιακών νησιωτικών επαγγελμάτων και τις δυσκολίες της ζωής και του βιοπορισμού στα νησιά.
Μεγάλη ήταν η ένταση κατά την τηλεδιάσκεψη για την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη των περιοχών Natura της Αμοργού που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, 19 Ιουνίου, κατόπιν αιτήματος του Δήμου Αμοργού, μόλις τέσσερις μέρες πριν την επίσημη λήξη της διαβούλευσης για την ΕΠΜ. Η συζήτηση περιστράφηκε σε μεγάλο βαθμό γύρω από τη διάνοιξη του δρόμου από τον Ασφονδυλίτη στα Χάλαρα, για την οποία είχαμε κάνει μεγάλο ρεπορτάζ.
Όπως επισήμανε ένας από τους συμμετέχοντες, το χρονικό διάστημα του ενός μήνα που δόθηκε για τη διαβούλευση της ΕΠΜ είναι το ελάχιστο επιτρεπόμενο κατά την ευρωπαϊκή νομοθεσία και προβλέπεται μόνο για έκτακτες περιπτώσεις, ενώ είναι αδύνατο για έναν εργαζόμενο να διαβάσει τη μελέτη και να συντάξει τεκμηριωμένα επιχειρήματα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αποτρεπτικά για συμμετοχή λειτούργησε και το γεγονός πως η φυσική συνάντηση έλαβε χώρα στις 11 το πρωί μιας εργάσιμης μέρας στο σχολείο της Αιγιάλης (και όχι στη Χώρα της Αμοργού).
Η σύνδεση στο Zoom με την Αμοργό ήταν κακή και υπήρχε τεχνικό πρόβλημα με το μικρόφωνο, με αποτέλεσμα οι πρώτες τοποθετήσεις του δημάρχου Λευτέρη Καραΐσκου και κάποιων κατοίκων να μην ακουστούν. Η δυσκολία στην επικοινωνία δεν οφειλόταν όμως μόνο στα τεχνικά προβλήματα, καθώς οι κάτοικοι της Αμοργού, οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης και οι μελετητές φαινόντουσαν να είναι σε εντελώς διαφορετικό μήκος κύματος, ενώ απουσίαζε οποιαδήποτε πολιτική εκπροσώπηση ή διαιτησία από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, η συντριπτική πλειοψηφία των παρευρισκομένων στην Αμοργό φαινόταν να εκπροσωπεί παρόμοιες απόψεις και να υποστηρίζει την παράταξη του Δημάρχου, με αντίθετες απόψεις να εκφράζονται μόνο από τρεις συμμετέχοντες.
Αρκετά σχόλια από την «αντίπαλη» παράταξη, που αντιτίθεται σε έργα όπως τις διανοίξεις δρόμων στην περιοχή των Χάλαρων και στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα της δημόσιας διαβούλευσης, ενώ, σύμφωνα με πληροφορίες των «Βιώσιμων Κυκλάδων», πολλοί άλλοι έστειλαν τις παρατηρήσεις τους απευθείας στο Υπουργείο Περιβάλλοντος.
Οι παρευρισκόμενοι κάτοικοι Αμοργού διαμαρτυρήθηκαν επανειλημμένα πως η διαβούλευση δεν γινόταν δια ζώσης, ενώ εξέφρασαν και δυσαρέσκεια για το γεγονός πως άνθρωποι που δε ζουν στην Αμοργό προσπαθούν να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων σχετικά με ζητήματα που αφορούν το νησί. Οι μελετητές από τις εταιρίες ΥΛΗ και Nature Conservation Consultants (NCC) έκανα επιστημονική παρουσίαση για τα κομμάτια της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης που αφορούν τις περιοχές Natura, μιλώντας για τα είδη που χρήζουν προστασίας και τα κριτήρια με βάση τα οποία οι περιοχές εντάχθηκαν σε Ζώνες Προστασίας και ορίστηκαν οι χρήσεις γης.
| Οι ζώνες προστασίας στην Αμοργό Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που εκπονούνται για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000 κατατάσσουν τις περιοχές σε ζώνες προστασίας, ανάλογα με τις οποίες επιλέγονται και οι χρήσεις γης από μια λίστα επιτρεπόμενων χρήσεων γης για κάθε είδος ζώνης. Συνεπώς, ο καθορισμός του είδους ζώνης, που είναι στην ευχέρεια των μελετητών, είναι το πρώτο που καθορίζει αν και ποιες δραστηριότητες και χρήσεις επιτρέπονται στην εκάστοτε περιοχή. Υπάρχουν τέσσερα είδη: – Ζώνη α: Ζώνη Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (ΖΑΠΦ). – Ζώνη β: Ζώνη Προστασίας της Φύσης (ΖΠΦ) – Ζώνη γ: Ζώνη Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών (ΖΔΟΕ) – Ζώνη δ: Ζώνη Βιώσιμης Διαχείρισης Φυσικών Πόρων (ΖΒΔΦΠ) Όπως βλέπουμε και στον χάρτη, στην Αμοργό ορίζονται Ζώνες β,γ και δ. Η περιοχή όπου σχεδιάζεται η διάνοιξη του δρόμου από τον Ασφονδυλίτη στα Χάλαρα εντάσσεται σε Ζώνη β (Προστασίας της Φύσης). Δεν υπάρχει καμία Ζώνη Απόλυτης Προστασίας της Φύσης, κάτι για το οποίο διαμαρτυρήθηκαν κάποιοι συμμετέχοντες στην τηλεδιάσκεψη και στα σχόλια στην ηλεκτρονική διαβούλευση.  |
Ποιος νοιάζεται για τα πουλιά;
Τις τρεις πλευρές, των μελετητών, του δημάρχου και των αντιπάλων του, φάνηκε να χωρίζει, εκτός από τη φυσική απόσταση, και μια επικοινωνιακή άβυσσος.
Οι μελετητές, αν και δεν έχουν πολιτική ευθύνη για την εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για τις περιοχές Natura, έκαναν μια επιστημονική παρουσίαση για τα είδη προστασίας και τα ενδιαιτήματα τους, μιλώντας αναλυτικά για τα προστατευτέα είδη και οικοσυστήματα όπως τα ενδημικά σαλιγκάρια, τους μαυροπετρίτες (το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού των οποίων ζει στο Νότιο Αιγαίο) και τις «θερμομεσογειακές και προερημικές λόχμες» της Αμοργού. Όλα αυτά λίγο φάνηκαν να απασχολούν τους παρευρισκόμενους στο σχολείο της Αιγιάλης. Πολλοί κατέστησαν σαφές πως δεν έχουν αντίρρηση επί της αρχής στην προστασία των ειδών, αλλά είναι διατεθειμένοι να κάνουν πολύ περιορισμένες υποχωρήσεις για να επιτευχθεί ο στόχος. Ελλείψει οποιασδήποτε πολιτικής εκπροσώπησης ή διαμεσολάβησης από το κεντρικό κράτος, απηύθυναν τον θυμό και τα αιτήματα τους στους μελετητές,
Οι μελετητές προσπάθησαν να αιτιολογήσουν το σκεπτικό της μελέτης τους πιο απτά: επέλεξαν να μην ορίσουν Ζώνες Απόλυτης Προστασίας της Φύσης στην Αμοργό, διότι αυτό θα απέκλειε οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, ενώ η αδιάλειπτη ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή επί χιλιετίες έχει διαμορφώσει τις αξίες του φυσικού περιβάλλοντος στο Νότιο Αιγαίο και έχει συμβάλει στη διατήρηση των ειδών που αποτελούν σήμερα προστατευτέο αντικείμενο των περιοχών Natura. Για παράδειγμα, τα μεταναστευτικά πουλιά εξαρτώνται από την ύπαρξη παραδοσιακών καλλιεργειών, όπως οι συκιές και τα αμπέλια, αλλά και από τις στέρνες των κτηνοτρόφων, από τις οποίες πίνουν νερό.
Από την άλλη, δεν ήταν λίγοι οι κάτοικοι και οι λάτρεις του νησιού που ζήτησαν πιο αυστηρή θεσμική προστασία των περιοχών Natura και του φυσικού περιβάλλοντος του νησιού εν γένει, εκφράζοντας δυσαρέσκειά τους για την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ) και το Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΑΑΠ) της Αμοργού καθώς θεωρούν πως δεν προστατεύεται επαρκώς ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του νησιού. Η δημοτική σύμβουλος Ελευθερία Ψυχογιού επεσήμανε πως έχει εδραιωθεί στους κατοίκους της Αμοργού μια λάθος αντίληψη για τις προστατευόμενες περιοχές, κάτι για το οποίο δεν φταίνε οι ίδιοι κάτοικοι, αλλά ο Δήμος και η πολιτική ηγεσία: «Ποτέ σε αυτούς τους ανθρώπους δεν καθίσαμε να τους εξηγήσουμε για ποιο λόγο είναι απαραίτητο και απαιτούμενο να προστατευτούν οι περιοχές Natura, τι σημαίνει περιοχή Natura», είπε.
Στα σχόλια της στη διαβούλευση, η κα Ψυχογιού εξηγεί πως δεν είναι σωστό η ΕΠΜ να επιτρέπει τη διάνοιξη δρόμων σε περιοχές όπου η ίδια απαγορεύει την οδοποιία με την πρόφαση πως οι δρόμοι έχουν ήδη αδειοδοτηθεί και προβλέπονται από το σχέδιο χωρικής ανάπτυξης. Όπως εξηγεί, στη νομοθετική πράξη για το ΣΧΟΟΑΠ της Αμοργού αναφέρεται ότι «στις περιοχές όπου τα προτεινόμενα από το ΣΧΟΟΑΠ μέτρα είναι λιγότερο αυστηρά από αυτά που θα προταθούν από τις διαδικασίες του καθεστώτος θεσμοθέτησης των περιοχών Natura 2000, θα ισχύουν τα τελευταία.» Εξαιτίας αυτής της πρόβλεψης, οι ΕΠΜ μπορούν να προσπερνούν το ΣΧΟΟΑΠ όπου αυτό δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψιν του το προστατευτέο αντικείμενο και να θέτουν πιο αυστηρούς όρους για την προστασία του, κάτι που δεν κάνει η συγκεκριμένη ΕΠΜ.
«Γεννήθηκα, μεγάλωσα και ζω στην Αμοργό. Οι παππούδες μας, άνθρωποι της γης και του μόχθου, σεβάστηκαν παραδειγματικά το περιβάλλον, έχοντας εμπειρικά την αίσθηση του μέτρου και της ηπιότητας. Άφησαν για τις επόμενες γενιές ένα αποτύπωμα ήθους για το τοπίο, το περιβάλλον και εντέλει τον τόπο. Είναι καιρός οι ποιοτικές παράμετροι να παύσουν να περιθωριοποιούνται, προς όφελος του άμεσα απτού και εύκολα μετρήσιμου κέρδους, να ενταχθεί στην καθημερινότητά μας η φυσική γοητεία των αξιών και του μακροπρόθεσμου οφέλους που το τοπίο εκφράζει», γράφει στα σχόλια η κα Ψυχογιού.
Σε αντίστοιχο μήκος κύματος κινούνται πολλά ακόμα σχόλια στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΝ, κυρίως από νησιώτες αλλά και πολλούς φανατικούς επισκέπτες του νησιού, ακόμα και ξένους που κατέθεσαν τα σχόλια τους στα Αγγλικά.
Πολλά σχόλια ζητούν αυστηρότερη προστασία της φύσης από αυτή που ορίζει η μελέτη και περισσότερες Ζώνες Προστασίας της Φύσης στις οποίες να επιτρέπονται μόνο παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία και η αλιεία.
Στην τηλεδιάσκεψη, τέτοιες απόψεις εκφράστηκαν από τον Άκη Παπασαράντη και τον Άλεξ Σάφνερ της «Κίνησης για την Προστασία των Νησίδων του Αιγαίου». O Άκης Παπασαράντης επιφυλάχθηκε πως ο επίμαχος δρόμος στον Ασφονδυλίτη θα ανοίξει την ανατολική πλευρά της Αμοργού στην οικοδόμηση, κάτι που θα καταστρέψει τη διαχρονικότητα του τοπίου: «Φανταστείτε να μπορούσαμε να κόψουμε τη Χοζοβιώτισσα και να τη βάλουμε στη Σαρωνίδα Αττικής ή στη Μύκονο: θα έχανε κάθε νόημα. Η Χοζοβιώτισσα έχει νόημα μέσα σε αυτό το τοπίο», δήλωσε.
Από τη μεριά του, ο Άλεξ Σάφνερ παρουσίασε κάποια στοιχεία από δελτίο τύπου του ΥΠΕΝ για τις Περιοχές Άνευ Δρόμων, αναφέροντας πως «ο κατακερματισμός της γης έχει άμεσες συνέπειες στην απώλεια και απομόνωση των ενδιαιτημάτων, τη μείωση των πληθυσμών και την υποβάθμιση των οικολογικών διεργασιών». Στην Ελλάδα, πρόσθεσε, η πιθανότητα να βρίσκεται κανείς σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα χιλιόμετρο από δρόμο είναι μόλις 5,43%, ενώ οι δρόμοι είναι μία από τις βασικότερες αιτίες της απώλειας βιοποικιλότητας. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα, ανέφερε, στόχος είναι το 10% των περιοχών Natura στην Ευρώπη να είναι αυστηρής προστασίας και αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε να θεσπιστεί τέτοια ζώνη στις νησίδες Πλάκα ή Κίναρος ή στο δυσπρόσιτο Ξώβατο.
Η οργή των επίδοξων αγροτών
Ιδιαίτερα έντονα και με ελαφρώς ειρωνικούς τόνους σχετικά με την προστασία της ορνιθοπανίδας και τη διάνοιξη νέων δρόμων εκφράστηκαν οι κάτοικοι της Αμοργού που είχαν συγκεντρωθεί με τον δήμαρχο και τον αντιδήμαρχο στη σχολική αίθουσα στην Αιγιάλη. Επαναλαμβανόμενα ήταν τα αιτήματα να έρθουν οι μελετητές στην Αμοργό και να πραγματοποιηθεί εκεί δια ζώσης διαβούλευση, λόγω της ανάγκης να δουν από κοντά οι μελετητές το τοπίο και τις συνθήκες, αλλά και την έλλειψη εξοικείωσης κάποιων κατοίκων με την τεχνολογία. Οι κάτοικοι διερωτήθηκαν επανειλημμένα αν είναι σωστό να καθορίζονται οι χρήσεις γης στο νησί τους από κάποια γραφεία στην Αθήνα.
Πάντως, όσοι κάτοικοι μίλησαν στο Zoom δεν φάνηκαν να δυσκολεύονται με την τεχνολογία, αφού άδραξαν την ευκαιρία να εκφράσουν με πάθος τις ενστάσεις για τους περιορισμούς που θέτει η ΕΠΜ και τις θέσεις τους για τον επίμαχο δρόμο προς τα Χάλαρα. Χαρακτηριστική ήταν η τοποθέτηση της 38χρονης Ευαγγελίας Βασσάλου, η οποία, όπως είπε, ανήκει σε μια από τις οικογένειες με τις περισσότερες εκτάσεις στην περιοχή μεταξύ του Ασφονδυλίτη και των Χαλάρων. «Ελάτε αυτή τη στιγμή να πάμε να δείτε πώς είναι τα χωράφια μας ακαλλιέργητα, πεσμένοι στάβλοι, πεσμένοι τοίχοι, γιατί δεν έχουμε πρόσβαση να πάμε με ένα αμάξι. Θέλουμε αγροτικούς δρόμους, να μπορούμε να πάμε στις περιουσίες μας, αυτά που μου άφησε ο πατέρας μου, να τα αξιοποιήσω, όχι να χτίσω πεντάστερα ξενοδοχεία. Εγώ δεν έχω λεφτά και κανείς μας δεν έχει, αλλά ούτε θέλουμε να πουλήσουμε».
Η κα Βασσάλου διαμαρτυρήθηκε ότι εδώ και 20 χρόνια ακούει πως θα γίνει αυτός ο δρόμος. Πρόσθεσε ότι ο σύζυγος της έχει περιουσία στην περιοχή πάνω από τον Θεολόγο και δυσκολεύεται να πάει στα ζώα του. Ανέφερε πως ενώ η ίδια δεν θέλει να πουλήσει τη γη της, κάποιος που έχει ανάγκη από χρήματα θα πρέπει να μπορεί να το κάνει. «Κάποτε αγόραζε ο πατέρας μου για να ζήσουμε εμείς, για να έχει να μεγαλώσει τα παιδιά του. Τώρα εμείς τα πληρώνουμε στο κράτος, έχουμε δώσει ένα σωρό λεφτά, αλλά τι να τα κάνουμε [τα χωράφια] αφού δεν πάει δρόμος;».
Σε αντίστοιχους τόνους ήταν και οι τοποθετήσεις άλλων κατοίκων με γη και κοπάδια στην περιοχή: κάποιοι κατηγόρησαν την έλλειψη δρόμου ακόμα και για την υποβάθμιση της πανίδας, η οποία καταστρέφεται από την υπερβόσκηση, επειδή δεν μπορούν να ελέγχουν εύκολα τα κοπάδια τους στην περιοχή. «Ο πατέρας μου κουβαλούσε από τις 3 τα ξημερώματα νερό από το χωριό στην περιοχή του Θεολόγου για να ποτίσει τα ζώα του. Ένας αγροτικός δρόμος δεν θεωρώ ότι είναι η καταστροφή της Αμοργού», δήλωσε η Ειρήνη Κοντοπίδη, ενώ θύμισε πως οι μελετητές πιστεύουν πως οι παραδοσιακές καλλιέργειες (αμπέλια, σύκα) και οι στέρνες είναι απαραίτητες για την επιβίωση των αποδημητικών πουλιών.
Κάποιοι παραπονέθηκαν επίσης πως δεν μπορούν πια να φορτώσουν μουλάρια και γαϊδούρια για να πάνε σε αυτές τις περιοχές, διότι θα κατηγορηθούν από οικολογικές οργανώσεις για κακοποίηση ζώων. Μερικοί συμμετέχοντες, μεταξύ των οποίων και ο αντιδήμαρχος Αμοργού Κωνσταντίνος Γρίσπος, διαμαρτυρήθηκαν για τα μέτρα που λαμβάνονται κατά του παστουρώματος των ζώων, μιας πρακτικής δεσίματος των μουλαριών και γαϊδουριών που αναγνωρίζεται ευρέως ως βάρβαρη. «Σε λίγα χρόνια θα πρέπει στην Αμοργό αλλά και στα άλλα νησιά να κάνουμε μια μελέτη για την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους. Γιατί δεν θα υπάρχουμε εμείς πια στην Αμοργό με όλα αυτά τα μέτρα», είπε.
Ο ξενοδόχος Σταμάτης Γιαννακόπουλος δήλωσε πως οι περιοχές όπου δεν πάει δρόμος είναι κρανίου τόπος και κινδυνεύουν με ερημοποίηση. «Δεν μπορεί ο άλλος να πάει να καλλιεργήσει μια πεζούλα 100 τετραγωνικά και να πρέπει να βάλει 10 μεροκάματα για να το σκάψει, για να βγάλει 20 κιλά φάβα», δήλωσε.
Ο αντιδήμαρχος Γρίσπος, πρωτοστάτης στην προσπάθεια για τη διάνοιξη του δρόμου Ασφοντυλίτη- Χάλαρων, αναρωτήθηκε πώς μπορούν να έχουν διατηρηθεί τα σπάνια είδη φυτών που ανέφεραν οι μελετητές στις περιοχές προστασίας, όταν έχει να βρέξει τέσσερα χρόνια στην Αμοργό και κοντεύουν να ξεραθούν ακόμα και οι ελιές στον κάμπο. Έθεσε επίσης και το ζήτημα της αποζημίωσης για όσους έχουν περιουσίες εντός προστατευόμενων περιοχών και δεν μπορούν να τις αξιοποιήσουν.
Τέλος, ο δήμαρχος Αμοργού Λευτέρης Καραΐσκος τόνισε πως δεν υπάρχει στην Αμοργό Περιοχή Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ) που να έχει θεσμοθετηθεί ως τέτοια από το κράτος – πράγματι, αυτό ισχύει μόνο στα 8 «Απάτητα Βουνά» που προστατεύονται προσωρινά με Υπουργικές Αποφάσεις, ενώ οι υπόλοιπες ΠΑΔ στην Ελλάδα έχουν χαρακτηρισθεί ως τέτοιες με βάση τη μελέτη του Εργαστηρίου Διατήρησης της Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, αλλά δεν χαίρουν θεσμικής προστασίας. Υπενθυμίζεται, ωστόσο, πως η περιοχή της Βορειοανατολικής Αμοργού, στην οποία σχεδιάζεται η διάνοιξη των δρόμων, είναι η μεγαλύτερη ΠΑΔ του Νοτίου Αιγαίου.
Ο δήμαρχος αναρωτήθηκε επίσης γιατί δεν δίνεται η δυνατότητα από την ΕΠΜ για τη λειτουργία πολυλειτουργικού αγροκτήματος στην περιοχή των Θολαρίων και των Χάλαρων, όπως γίνεται στη Νάξο και τα Κουφονήσια, καθώς η Αμοργός έχει προϊόντα (φάβα, αμνοερίφιο, μέλι) που βρίσκονται στη διαδικασία να αποκτήσουν Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης.
Αδιέξοδο ή ευκαιρία για νέες λύσεις;
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιες είναι οι πραγματικές προθέσεις των ιδιοκτητών γης στις περιοχές γύρω από τους σχεδιαζόμενους δρόμους, ούτε να αμφισβητήσουμε τις προθέσεις τους να καλλιεργήσουν τη γη τους. Σύμφωνα, βέβαια, με πληροφορίες των «Βιώσιμων Κυκλάδων», ασκήθηκε πίεση στους μελετητές να χαρακτηρίσουν την περιοχή Ζώνη Δ αντί για Ζώνη Β, κάτι που θα επέτρεπε ενδεχομένως την οικοπεδοποίηση και ανοικοδόμηση (οι πιέσεις δεν έφεραν αποτέλεσμα).
Υπάρχουν άραγε καλές λύσεις που μπορούν να εξασφαλίσουν τόσο τον βιοπορισμό των Αμοργιανών, όσο και την προστασία των ειδών και του τοπίου; Ο μελετητής Τάσος Δημαλέξης υποστήριξε πως πρωταρχικός στόχος των μελετητών είναι να συγκεραστούν η προστασία της φύσης και του τοπίου και η αγροτική δραστηριότητα, για να μείνουν οι άνθρωποι στη γη τους και να προστατευτεί ένα μοναδικό τοπίο. Πρόταξε ως θετικό παράδειγμα την περιοχή Cinque Terre της Ιταλίας, όπου εξακολουθούν να καλλιεργούνται παραδοσιακά προϊόντα σε αναβαθμίδες την ίδια στιγμή που η περιοχή προσελκύει εκατομμύρια τουρίστες που πληρώνουν ένα εισιτήριο, το οποίο ενισχύει τους αγρότες.
Ο χρόνος θα δείξει αν το ελληνικό κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι μελετητές και οι κάτοικοι του νησιού μπορούν να βρουν έναν κοινό τόπο που θα επιτρέψει στο νησί να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο, αντί να διολισθήσει στην κατεύθυνση της υπερ-εκμετάλλευσης που έχει φέρει άλλα νησιά των Κυκλάδων μπροστά σε επώδυνα αδιέξοδα.
