Σκουπίδια στην Τήνο: ζητείται διαχείριση

Το αυξανόμενα δημοφιλές Κυκλαδονήσι είναι από τους τελευταίους Δήμους της χώρας για τους οποίους η Ελλάδα πληρώνει πρόστιμα στην Ε.Ε. για παραβίαση της ενωσιακής νομοθεσίας σχετικά με τα απόβλητα. Στην πρόσφατη αυτοψία μας είδαμε γιατί – αλλά μάθαμε και κάποιες αισιόδοξες ειδήσεις για τα πολυαναμενόμενα έργα που θα διορθώσουν την κατάσταση.

Προσεγγίζοντας το βασικό χώρο διάθεσης απορριμμάτων της Τήνου, στη θέση Κοσίνι στο βόρειο κομμάτι του νησιού, λίγα χιλιόμετρα από την εμβληματική παραλία της Κολυμπήθρας, παρατηρεί κανείς ότι τα όρια μεταξύ της χωματερής και της ευρύτερης περιοχής είναι κάπως ασαφή. Δεν υπάρχει περίφραξη ή φύλαξη του χώρου, και το μελτέμι μεταφέρει σακούλες και άλλα απορρίμματα στις άνυδρες γύρω πλαγιές, όπου γραπώνονται από τη χαμηλή βλάστηση. Κατσίκες αλωνίζουν ελεύθερα στο χώρο, καταναλώνοντας ό,τι βρουν.

Το Κοσίνι, σύμφωνα με τη θεωρία, δεν είναι ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ, αλλά χώρος δεματοποίησης. Τα σκουπίδια του νησιού οδηγούνται εκεί για να περιτυλιχθούν και να μεταφερθούν σε κάποια τοποθεσία εκτός του νησιού.

Στην πράξη, δεν υπήρξε ποτέ πρόβλεψη για τη σύνθετη διαδικασία που θα απαιτείτο για να γίνει αυτή η μεταφορά. Αντ’ αυτού, τα δεματοποιημένα σκουπίδια στοιβάζονται στην ακαθόριστη έκταση, υπό βροχή (αυξανόμενα σπάνια) το χειμώνα και υπό τον αμείλικτο ήλιο του καλοκαιριού, έως ότου υπόκεινται κάποια στιγμή αυτό που κατ’ ευφημισμόν αναφέρεται ως «αυτό-ανάφλεξη». Το κοινό μυστικό είναι ότι καίγονται τακτικά, ενίοτε προκαλώντας σύννεφα δυσοσμίας πάνω από την Τήνο, όπως πέρυσι λίγες μέρες τον Δεκαπενταύγουστο, όταν οι καπνοί έπνιξαν μεγάλο μέρος του νησιού. Για μεγάλο ποσοστό των στερεών αποβλήτων, είναι ο μόνος τρόπος «διαχείρισης» που προς το παρόν είναι εφικτός.

Η Τήνος είναι, βάσει των στοιχείων του Υπουργείου Περιβάλλοντος για το α’ εξάμηνο του 2024, ένας από μόνο 16 μόλις δήμους που εξακολουθούν να επιβαρύνουν τη χώρα με ευρωπαϊκά πρόστιμα (80.000 ευρώ σε ετήσια βάση) για την ακατάλληλη διαχείριση των αποβλήτων τους.

Προς υπογραφή για το νέο ΧΥΤΥ

Σύμφωνα με τον δήμαρχο του νησιού Παναγιώτη Κροντηρά, η έξοδος από αυτή την οικτρή κατάσταση έχει πλέον δρομολογηθεί. «Είναι θέμα ημερών η υπογραφή της σύμβασης» για το ΧΥΤΥ και τη μονάδα κομποστοποίησης που θα κατασκευαστεί στην ίδια περιοχή, μας λέει. «Έχει ολοκληρωθεί ο προσυμβατικός έλεγχος και κηρύχθηκαν και οι αναγκαίες απαλλοτριώσεις».

Ο Χρήστος Γαμβρούδης, γενικός διευθυντής του ΦΟΔΣΑ (Φορέα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων) Νοτίου Αιγαίου, είναι κάπως πιο επιφυλακτικός, αναδεικνύοντας τα βήματα που μένουν ακόμα να γίνουν. «Για να ολοκληρωθεί πλήρως ο προσυμβατικός έλεγχος, πρέπει το Εφετείο Σύρου να ορίσει τις αντικειμενικές αξίες για τις προς απαλλοτρίωση εκτάσεις», λέει. Το σχετικό ΦΕΚ για τις απαλλοτριώσεις εκδόθηκε στα μέσα Ιουνίου και ο ΦΟΔΣΑ ενημέρωσε την Κτηματική Υπηρεσία Πειραιά-Νήσων & Δυτικής Αττικής, τη Διεύθυνση Δασών Κυκλάδων και το Υποθηκοφυλακείο Τήνου στις 9 Ιουλίου. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να καταθέσουν εκθέσεις στο δικαστήριο σχετικά με τη διαμόρφωση των αντικειμενικών αξιών πριν καταλήξει στην απόφασή του, εξηγεί ο Γαμβρούδης.

Ο γενικός διευθυντής του ΦΟΔΣΑ εκτιμά ότι ο Φορέας θα στείλει το φάκελο για προέγκριση στην αρμόδια διαχειριστική αρχή του Υπουργείου Ανάπτυξης «στις αρχές Σεπτέμβρη». Ρεαλιστικά, η πρόσκληση για την υπογραφή της σύμβασης «δεν θα αποσταλεί πριν τις αρχές Οκτώβρη».

Το έργο, προϋπολογισμού 6,53 εκατ. ευρώ, δημοπρατήθηκε από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου για λογαριασμό του ΦΟΔΣΑ Νοτίου Αιγαίου, που σταδιακά αναλαμβάνει τη διαχείριση των απορριμμάτων σε όλες τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα. Προβλέπεται να χωροθετηθεί σε έκταση 79 στρεμμάτων περίπου 1,5 χιλιόμετρα από το σημείο που βρίσκεται ο χώρος δεματοποίησης. Το έργο έχει κατακυρωθεί στην εταιρεία «Μεσόγειος Α.Ε.».

Εκπρόσωπος της εταιρείας ανέφερε στις «Βιώσιμες Κυκλάδες» ότι βάσει των συμβατικών τευχών, προβλέπεται χρόνος κατασκευής 12 μηνών, συν έξι μήνες δοκιμαστική λειτουργία. Ο Κροντηράς εκτιμά ότι θα χρειαστούν τρία χρόνια για να ξεκινήσει η κανονική λειτουργία του χώρου ταφής και της μονάδας κομποστοποίησης.

Τον Ιούλιο του 2023, το Συμβούλιο της Επικρατείας άνοιξε το δρόμο για να προχωρήσει το έργο απορρίπτοντας την προσφυγή κατοίκων του νησιού και του σωματείου «Πολιτιστικός Σύλλογος Απανταχού Αγαπιανών» (η Αγάπη είναι το πιο κοντινό χωριό στο σημείο χωροθέτησης), οι οποίοι επικαλούνταν το ότι το σημείο βρίσκεται εντός προστατευόμενης περιοχής Natura.

Το Ε’ Τμήμα του ΣτΕ, με την απόφαση υπ’ αριθμόν 1225/2023, απέρριψε ως αβάσιμους όλους τους λόγους που προέβαλαν οι προσφεύγοντες, επισημαίνοντας ότι «η κατασκευή του επίδικου έργου είναι θεμελιώδους σημασίας για την εξυγίανση και τη βιωσιμότητα των οικισμών της Τήνου, οι οποίοι δεν διαθέτουν σχετική μονάδα, ούτε υποδομές επεξεργασίας και διάθεσης των παραγομένων εκεί αστικών στερεών αποβλήτων». Το δικαστήριο σημείωσε ότι «δεν αποκλείεται η εκτέλεση έργου σε προστατευόμενη περιοχή, μη συνδεόμενου άμεσα ή μη αναγκαίου για τη διαχείρισή της, ή η ανάπτυξη παραγωγικών δραστηριοτήτων, εφόσον στην οικεία μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων περιέχονται εκτιμήσεις ως προς τις επιπτώσεις του και προτείνονται μέτρα για την αντιμετώπισή τους κατά τρόπο αποτελεσματικό, ώστε να μην επέρχεται υποβάθμιση της περιοχής. Τούτο, εξάλλου, ισχύει και προκειμένου περί έργων υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων, η κατασκευή των οποίων υπαγορεύεται από λόγους δημοσίου συμφέροντος, συνισταμένους στην προστασία της δημόσιας υγείας αλλά και του περιβάλλοντος, αλλά και από ειδικές διατάξεις του ενωσιακού δικαίου, τα οποία δεν αποκλείεται να χωροθετούνται εντός περιοχής Natura μετά από δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον κατά την περιβαλλοντική τους αδειοδότηση». 

Ο άλλος χώρος διάθεσης

Ο χώρος δεματοποίησης στο Κοσίνι δεν είναι ο μόνος όπου διατίθενται απορρίμματα στην Τήνο. Παίρνοντας τον επαρχιακό δρόμο Τήνου-Καλλονής από τα νότια, σε λίγα χιλιόμετρα στα αριστερά ξεκινά ένας ανώμαλος, ανηφορικός χωματόδρομος. Στην αρχή του, αλλά και κάποια χιλιόμετρα πιο πάνω, υπάρχουν πινακίδες του Δήμου που προειδοποιούν ότι «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΡΙΨΗ ΜΠΑΖΩΝ, ΟΓΚΩΔΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΥΛΙΚΩΝ ΚΛΑΔΕΥΣΗΣ». Ήδη στο σημείο της δεύτερης πινακίδας, ο δρόμος είναι γεμάτος σκουπίδια κάθε λογής. Πιο πέρα, βρίσκεται ο άτυπος χώρος διάθεσης των απομειναρίων της ραγδαίας οικοδομικής ανάπτυξης του νησιού. (Σύμφωνα με στοιχεία του Κτηματολογίου, έγιναν μεταξύ του 2020-4 στην Τήνο 2.127 μεταβιβάσεις ακινήτων, περισσότερες από ό,τι στη Σαντορίνη και τη Μύκονο).

«Έχουμε υπογράψει σύμβαση με έναν τεμαχιστή και ήδη κάνουμε αποκατάσταση του χώρου», μας λέει ο δήμαρχος Τήνου. «Το αρχικό σχέδιο ήταν να πηγαίνουν μόνο κλαδιά εκεί, όχι όλα αυτά που πηγαίνουν. Του χρόνου ελπίζουμε να κάνουμε σύμβαση με μία εταιρεία για να παίρνει τα στρώματα από την Τήνο, αντί να καταλήγουν εκεί να πηγαίνουν για ανακύκλωση. Αυτό, να ξέρετε, θα έχει τεράστιο κόστος για το Δήμο».

Η ανακύκλωση

Παράλληλα, στο νησί διεξάγεται την τελευταία δεκαετία και πλέον ένα ελπιδοφόρο πείραμα ενίσχυσης της ανακύκλωσης, από την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.) «Καλλονή- Κελλιά». Σε πρόσφατη επιστολή της Κοιν.Σ.Επ. προς αναζήτηση χορηγιών, αναφέρει ότι στα 12 χρόνια λειτουργίας της (από το 2012) «πάνω από 4.000 τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών δεν οδηγήθηκαν σε χωματερή προς ταφή ή δεματοποίηση, ή ακόμα χειρότερα δεν κατέληξαν στη θάλασσα. Η Κοιν.Σ.Επ., σημειώνεται στην επιστολή, «παρέχει υπηρεσίες συλλογής-μεταφοράς και δεματοποίησης ανακυκλώσιμων υλικών» όπως χαρτί-χαρτόνι, πλαστικό όλων των μορφών, γυαλί, μέταλλα (κυρίως αλουμίνιο και λευκοσίδηρο), ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές και τηγανέλαια (επιχειρήσεων και νοικοκυριών) . 

Στην επιστολή γίνεται επίσης αναφορά στην τρέχουσα «δύσκολη συγκυρία» που αντιμετωπίζει η επιχείρηση, «όπου οι τιμές αγοράς των ανακυκλώσιμων υλικών έχουν καταποντιστεί (σε ποσοστά που φτάνουν σε κάποιες περιπτώσεις το 70%), το κόστος ενέργειας και τα λοιπά λειτουργικά κόστη έχουν εκτοξευθεί, τα έξοδα μεταφοράς έχουν αυξηθεί κατά πολύ, ενώ οι απαιτήσεις διαχείρισης των υλικών λόγω αλματώδους αύξησης της τουριστικής κίνησης του νησιού έχουν μεγαλώσει».

Κενές θέσεις Στο δημοτικό συμβούλιο της 12ης Ιουλίου, ο Κροντηράς είπε ότι τη μέρα εκείνη ξεκίνησαν δουλειά οι 23 εποχιακοί εργαζόμενοι που προσέλαβε ο Δήμος (εκ των οποίων οι 18 στην καθαριότητα) για την τουριστική περίοδο. Όπως είπε, είχαν προκηρυχθεί 28 θέσεις, αλλά δεν υπήρξε ενδιαφέρον για κάποιες – μεταξύ των οποίων και μία θέση οδηγού απορριμματοφόρου. «Άλλες εποχές γινόταν τεράστια προσπάθεια για να μπει κάποιος στο Δήμο, […], τώρα παρακαλάμε και δεν έρχονται», παρατήρησε ο δήμαρχος. Ο Κροντηράς πάντως εξήρε την εξαγγελία του υπουργού Εσωτερικών Θεόδωρου Λιβάνιου για την τροπολογία που από το 2025 θα επιτρέπει οι προσλήψεις των εποχιακών να γίνονται πιο έγκαιρα (ήδη από το Μάρτιο).