Η υπόθεση διάνοιξης οδού στις απάτητες πλαγιές της ανατολικής Αμοργού, την οποία ανέδειξαν πέρυσι οι «Βιώσιμες Κυκλάδες», φωτίζει τη σύγκρουση μεταξύ της επιδιωκόμενης «ανάπτυξης» και της ανάγκης διατήρησης της φυσικής κληρονομιάς.
Στις 27 του περασμένου Φεβρουαρίου, η Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού (ΔΙΠΕΧΩΣ) της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου ανακάλεσε την περιβαλλοντική έγκριση για τη διάνοιξη ασφαλτοστρωμένου αγροτικού δρόμου, μήκους 2,03 χλμ. και πλάτους 5,80 μ., που θα συνέδεε τον οικισμό του Ασφοντυλίτη με την παραλία Χάλαρα αναφέροντας ότι εγείρονται σοβαρά ζητήματα νομιμότητας της χάραξης εξαιτίας παραβιάσεων της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ανεπαρκούς τεκμηρίωσης.
Η ανάκληση από τη ΔΙΠΕΧΩΣ ήρθε έπειτα από τη γνωμοδότηση του υπουργείου Περιβάλλοντος για το έργο, η οποία ανέδειξε σοβαρές πλημμέλειες στη διαδικασία αδειοδότησης και στην τεκμηρίωση της σκοπιμότητας του. Η γνωμοδότηση που υπογράφεται από τον γενικό γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος Ευθύμη Μπακογιάννη επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι ο δρόμος, ως νέα χάραξη σε εκτός σχεδίου περιοχή, θα πρέπει να προβλέπεται από τον πολεοδομικό σχεδιασμό. Υπενθυμίζει δε πως σύμφωνα με το ισχύον Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Ανάπτυξης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ), απαιτείται η προστασία των παραδοσιακών μονοπατιών και η αποφυγή αλλοίωσης του ιδιαίτερου τοπίου, που τελεί υπό καθεστώς ειδικής προστασίας.
Ένας από τους λόγους που το ΥΠΕΝ γνωμοδότησε κατά του έργου ήταν το ότι ο Δήμος επιχείρησε να εντάξει τη διάνοιξη του δρόμου στο πρόγραμμα αγροτικής οδοποιίας «Βελτίωση Πρόσβασης σε γεωργική γη και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις» του Στρατηγικού Σχεδίου Κοινής Αγροτικής Πολιτικής 2023-2027, το οποίο όμως χρηματοδοτεί αποκλειστικά τη βελτίωση υφιστάμενων αγροτικών δρόμων και «δεν αφορά σε νέες διανοίξεις».
Ο Δήμος Αμοργού έχει καταθέσει διοικητική προσφυγή κατά της απόφασης.
Η πρόταση για τη διάνοιξη της οδού έχει προκαλέσει από την πρώτη στιγμή αντιδράσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις και αναταραχή στην τοπική κοινότητα. Οι «Βιώσιμες Κυκλάδες» είχαν διερευνήσει την υπόθεση και είχαν εντοπίσει σειρά παρατυπιών στον τρόπο με τον οποίο δόθηκε η αρχική αδειοδότηση.
Το ιστορικό
Το καλοκαίρι του 2020, η πρόταση για τη διάνοιξη του ασφαλτοστρωμένου αγροτικού δρόμου από τον οικισμό του Ασφοντυλίτη προς την παραλία Χάλαρα, προϋπολογισμού 1 εκατ. ευρώ, θα μπορούσε να φανεί ως ένα απλό έργο υποδομής. Όμως ο σχεδιαζόμενος δρόμος διέρχεται μέσα από περιοχή Natura 2000, αλλά και περιοχή αρχαιολογικής σημασίας. Επιπλέον, εντάσσεται στις Περιοχές Άνευ Δρόμων και στις Αδιατάρακτες Φυσικές Περιοχές (ζώνη ROADLESS) – είναι ένας από τους ελάχιστους τόπους στην Ελλάδα χωρίς κανένα απολύτως οδικό δίκτυο.
Η παραλία Χάλαρα, μέχρι σήμερα προσβάσιμη μόνο από παραδοσιακό μονοπάτι, θεωρείται πολύτιμο καταφύγιο ορνιθοπανίδας καθώς φιλοξενεί είδη ιδιαίτερης οικολογικής αξίας, όπως τον προστατευόμενο σπιζαετός και τον μύχο. Η Αμοργός είναι το μοναδικό νησί που επιλέγουν τα συγκεκριμένα θαλασσοπούλια ως καταφύγιο τους, λόγω της ελάχιστης ανθρώπινης όχλησης.
Για την περιβαλλοντική και αρχαιολογική σημασία του χώρου είχαμε γράψει αναλυτικά.
Η Διεύθυνση Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού (ΔΙΠΕΧΩΣ) της Περιφέρειας απέρριψε το έργο δύο φορές – τον Απρίλιο και τον Δεκέμβριο του 2022, επικαλούμενη μεταξύ άλλων τις απόψεις του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Συνηγόρου του Πολίτη. Παρά τις διαδοχικές απορρίψεις του φακέλου, ο Δήμος Αμοργού μέχρι και σήμερα προωθεί τη διάνοιξη του δρόμου επικαλούμενος «την εξυπηρέτηση των τοπικών αγροκατοικιών που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν και τουριστικά».
Για να τεκμηριώσει την αγροτική ανάπτυξη της περιοχής, ο Δήμος είχε παραπέμψει σε έγγραφο του ΟΠΕΚΕΠΕ, όπου αναφέρονταν 17 εξυπηρετούμενοι με αγροτικές εκμεταλλεύσεις (χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι απαραίτητα ενεργές σήμερα). Ωστόσο, το πολύγωνο που χρησιμοποιήθηκε για την τεκμηρίωση περιλάμβανε γεωργικές εκτάσεις έως και 700 μέτρα μακριά από τον δρόμο, γεγονός που γέννησε αμφιβολίες για το αν το έργο θα εξυπηρετούσε όντως τον αγροτικό πληθυσμό.
Το ΣΧΟΟΑΠ που κυρώθηκε τον Ιούνιο του 2023 δεν αναγνωρίζει την περιοχή ως γεωργική γη.
Μετά την κύρωση του ΣΧΟΟΑΠ της Αμοργού, και παρ’ ότι οι λόγοι απόρριψης της διάνοιξης του δρόμου δεν είχαν μεταβληθεί, τον Νοέμβριο του 2023 ο Δήμος κατέθεσε ξανά την ίδια μελέτη, με την αιτιολογία ότι ο δρόμος είχε ενταχθεί στο ΣΧΟΟΑΠ (στο οποίο την ενέταξε ο ίδιος). Παρά την απουσία νέων στοιχείων, τον Δεκέμβριο το έργο εγκρίνεται από τη ΔΙΠΕΧΩΣ, με την υπογραφή όμως μόνο της προϊσταμένης Μαρίας Γιαννακοπούλου και όχι της αρμόδιας υπαλλήλου για την Αμοργό.
Τον Φεβρουάριο του 2024 ο Περιβαλλοντικός Σύλλογος «Νήσος Αμοργός» μαζί με την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος & Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) καταθέτουν προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά της απόφασης. Η υπόθεση θα εκδικαζόταν τον Ιανουάριο αλλά αναβλήθηκε για τον Ιούνιο του 2025.
Την 1η Νοεμβρίου 2024, ο περιβαλλοντικός σύλλογος υποβάλει στη ΔΙΠΕΧΩΣ αίτηση ανάκλησης της άδειας για το έργο. Στις 12 Νοεμβρίου η ΔΙΠΕΧΩΣ ζητά τη γνωμοδότηση της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου και του ΥΠΕΝ.
Οι κινήσεις του Δήμου και οι υπηρεσίες
Δεδομένου ότι η 27η Φεβρουαρίου ήταν η καταληκτική ημερομηνία υποβολής προτάσεων ένταξης στο χρηματοδοτικό πρόγραμμα βελτίωσης υφιστάμενης οδοποιίας στο πλαίσιο του Στρατηγικού Σχεδίου Κοινής Αγροτικής Πολιτικής 2023-2027, στις 5 Δεκεμβρίου ο Δήμος προχωρά σε δέσμευση των χρημάτων για το έργο και στις 16 Δεκεμβρίου σε υπογραφή συμβάσεων με τρεις εργολάβους. Σύμφωνα με τον νόμο 4412/2016, η ανάθεση του έργου σε ανάδοχο δεν μπορεί να γίνει νομίμως με απευθείας ανάθεση, παρά μόνο με διαγωνιστική διαδικασία, και η παράκαμψη αυτή καταγγέλλεται.
Με επιστολή του στις 10 Δεκεμβρίου, το Δασαρχείο επισημαίνει ότι δεν μπορεί να ξεκινήσει η διάνοιξη του έργου χωρίς να έχει δώσει το ίδιο έγκριση επέμβασης στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Την ίδια ημέρα, ο Δήμος καταθέτει τη σχετική αίτηση, η οποία εγκρίνεται στις 15 Ιανουαρίου.
Παράλληλα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με έγγραφό της στις 28 Ιανουαρίου επισημαίνει στον Δήμο ότι θα πρέπει όλες οι εργασίες διάνοιξης να γίνουν υπό την εποπτεία αρχαιολόγου, «η διαδικασία πρόσληψης του οποίου δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί». Την ίδια μέρα η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου επισημαίνει ότι, σύμφωνα με το ΣΧΟΟΑΠ, η περιοχή των Χαλάρων εμπίπτει στη Ζώνη Προστασίας Ακτογραμμής όπου απαγορεύεται κάθε δόμηση ή εγκατάσταση και η οποιαδήποτε ανάπτυξη θα πρέπει να περιορίζεται μόνο σε χαμηλής έντασης χρήσεις αναψυχής. Επισημαίνεται ακόμη ότι πρέπει οπωσδήποτε να τηρηθεί η απόσταση των 200 μέτρων από την ακτογραμμή για οποιαδήποτε επέμβαση, και ότι προτεραιότητα έχει η διατήρηση της φυσικής μορφής των βράχων, καθώς η αποκατάσταση του φυσικού τοπίου σε αυτή την κλίση (άνω του 35%) δεν είναι εφικτή.
Η συζήτηση στο δημοτικό συμβούλιο
Στις 18 Φεβρουαρίου, το θέμα συζητείται από την αρμόδια δημοτική επιτροπή – τόσο το αν πρόκειται περί βελτίωσης υφιστάμενου οδικού δικτύου, όσο και αν ο χώρος όπου θα γίνουν τα έργα ανήκει στον Δήμο. Δεδομένου ότι η Αμοργός δεν διαθέτει κτηματολόγιο ακόμα, ούτε υπάρχουν τίτλοι ιδιοκτησίας του Δήμου, «απαιτείται απόφαση του αρμόδιου συλλογικού οργάνου ότι η έκταση που καταλαμβάνει είναι δημοτική και άρα δεν απαιτούνται απαλλοτριώσεις για την κατασκευή του», αναφέρουν τα πρακτικά της συνεδρίασης.
Στην παρέμβασή της, η δημοτική σύμβουλος Ελευθερία Ψυχογιού εξηγεί την αρνητική της ψήφο: «Από κανένα στοιχείο της εισήγησης δεν προκύπτει ότι αυτή η οδός είναι υφιστάμενη. Πέραν τούτου, παρ’ όλο που η Αμοργός δεν διαθέτει κτηματολόγιο, η συγκεκριμένη οδός δεν ήταν ανάμεσα στις οδούς που κατέθεσε ο Δήμος Αμοργού στο κτηματολόγιο προς αναγνώριση αλλά ούτε έχει προσκομισθεί κάποιο σχετικό αποδεικτικό υποβολής από τον εισηγητή». Επιπλέον, πρόσθεσε, «από κανένα στοιχείο της εισήγησης δεν προκύπτει πως η έκταση που καταλαμβάνει η οδός είναι δημοτική».
Τρία από τα πέντε μέλη της επιτροπής, ωστόσο, ψήφισαν ότι οι εκτάσεις είναι δημοτικές. Ο δήμαρχος Λευτέρης Καραΐσκος, παρ’ ότι οι εργασίες στην περιοχή δεν έχουν ξεκινήσει, είπε ότι «η διάνοιξη του δρόμου είναι υπό εκτέλεση σύμφωνα με σχετική σύμβαση που έχει συνάψει ο Δήμος από το 2024 και για τη διέλευση μέσα από ιδιοκτησίες τρίτων έχουν προσκομιστεί υπεύθυνες δηλώσεις ιδιοκτητών».
Λίγες μέρες αργότερα, ιδιοκτήτες των εκτάσεων εκφράζουν την ανησυχία τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Χωρίς καμία προηγούμενη διαβούλευση με τους ιδιοκτήτες γης, ελήφθη η απόφαση να χαραχθεί δρόμος από τον Ασφοντυλίτη προς τα Χαλαρά. Αυτό συνέβη χωρίς να ζητηθούν οι υπογραφές μας και χωρίς να ερωτηθούμε, κάτι που θεωρούμε απαράδεκτο […] Ζητάμε και τη δική μας αποζημίωση εφόσον επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο κομμάτι γης. Αντιλαμβάνομαι ότι η ανάπτυξη και οι υποδομές είναι σημαντικές, ωστόσο, είναι αδιανόητο να χαράσσονται δρόμοι χωρίς την έγκριση των ιδιοκτητών», έγραψε σε ανάρτησή του, ο Μιχάλης Λυβιάκης.
H ανάκληση
Η τελική ανάκληση της περιβαλλοντικής αδειοδότησης από την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου στις 27 Φεβρουαρίου 2025, πέντε χρόνια μετά την αρχική πρόταση, ήρθε να επιβεβαιώσει ότι το έργο δεν πληροί τις απαραίτητες νομικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις.
Την 1η Απριλίου, ο Δήμαρχος Αμοργού απέστειλε επιστολή προς όλους τους εμπλεκόμενους φορείς εκφράζοντας «την εντονότατη διαμαρτυρία, την πλήρη αντίθεση, απογοήτευση, αλλά και την έκπληξή του». Τονίζει ότι η απόφαση «πάσχει και είναι ακυρωτέα καθώς έχει πλημμελή καθ’ όλα αιτιολογία» και «οι εσφαλμένες παραδοχές του εν θέματι εγγράφου θα δημιουργήσουν πολλά προβλήματα σε κάθε επόμενο έργο αγροτικής οδοποιίας στο νησί της Αμοργού». Υπογράμμισε ότι η απόφαση βασίζεται σε παραδοχές που αντίκεινται τόσο στο ισχύον ΣΧΟΟΑΠ Αμοργού όσο και σε προηγούμενα επίσημα έγγραφα του ΥΠΕΝ, ζητώντας την άμεση ανάκλησή της.
Κάτοικοι της Αμοργού λένε ότι πίσω από τη σφοδρή επιμονή της δημοτικής αρχής ενδέχεται να βρίσκεται η επιδίωξη της αύξησης της αξίας γης στην περιοχή.
Παρά τις προσπάθειές μας, δεν κατέστη δυνατή η επικοινωνία με τη δημοτική αρχή για το συγκεκριμένο ζήτημα και τους χειρισμούς του Δήμου.
Η προσφυγή που έχει ασκήσει ο Δήμος Αμοργού κατά της απόφασης θα εξεταστεί από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση, η οποία θα κρίνει και την τελική έκβαση της υπόθεσης. Το βέβαιο είναι πως το έργο του δρόμου προς τα Χάλαρα δεν αποτελεί απλώς ένα ζήτημα αγροτικής οδοποιίας. Καθώς η Αμοργός παραμένει ένα από τα τελευταία νησιά των Κυκλάδων που δεν έχουν ισοπεδωθεί από την οικοδομική ανάπτυξη, το διακύβευμα δεν είναι απλά ένας δρόμος· είναι η ίδια η ταυτότητα και το μέλλον του τόπου.
