Το άρθρο αυτό του Τάσου Τέλλογλου είναι αναδημοσίευση από το inside story.
Τόποι που καταλαμβάνονται από εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο, όπως η Βενετία και η Σαντορίνη, χάνονται ταχύτατα μέσα από τα χέρια αυτής της γενιάς. Κι όμως οι κάτοικοι διστάζουν να πάρουν μέτρα που θα περιορίσουν την καταστροφή.
Την περασμένη εβδομάδα, στη συνάντηση της Unesco στο Ριάντ αποφασίστηκε να μην προστεθεί η Βενετία στις τοποθεσίες της κληρονομιάς της ανθρωπότητας που κινδυνεύουν. Οι κίνδυνοι για τη Βενετία είναι ανθρωπογενείς· οφείλονται κυρίως στις μάζες των ανθρώπων που την κατακλύζουν, στον υπερτουρισμό αλλά και τη θάλασσα που ανεβαίνει. Η Βενετία με πολύ ενεργητικό λόμπινγκ κατάφερε να μην περιληφθεί στην κληρονομιά της ανθρωπότητας που απειλείται, καθώς οι εκπρόσωποί της επικαλέσθηκαν μεταξύ άλλων την πρόθεσή τους να επιβάλλουν σε κάθε επισκέπτη ένα παράβολο 5 ευρώ, ώστε να ανακόψουν τα κύματα των τουριστών που εξορμούν κάθε χρόνο στην Γαληνοτάτη. Η πόλη δεσμεύθηκε διά του δημάρχου της, Λουίτζι Μπρουνάρο, ότι θα βάλει φρένο στους 120.000 επισκέπτες την ημέρα, το 70% των οποίων μένει μόλις για ένα 24ωρο. Το γεγονός ότι ο αριθμός των κλινών ξεπερνάει τον αριθμό των μόνιμων κατοίκων είναι μία λεπτομέρεια (49.300 κάτοικοι έναντι 49.700 κλινών).
Γεγονός είναι ότι η ιταλική πόλη δέχεται κάθε χρόνο 30 εκατομμύρια τουρίστες. Παρόλο που η Βενετία μείωσε τους επισκέπτες της κατά 10% έναντι του 2019, θεωρείται από την Unesco ότι έχει αποτύχει να ελέγξει τις ημερήσιες ροές τους. Αλλά και η μαζική μετανάστευση των κατοίκων της (χάνει 1.000 κατοίκους τον χρόνο σε σταθερή βάση) δείχνει ότι η πόλη δεν είναι πια μέρος για να ζεις, αλλά μία τουριστική Ντίσνεϊλαντ. To μέτρο των 5 ευρώ, όπως υποσχέθηκε η διοίκηση Μπρουνάρο, θα εφαρμοσθεί τις 30 ημέρες με τη μεγαλύτερη κίνηση τον επόμενο χρόνο και οι επισκέπτες της πόλης θα ελέγχονται με κάμερες και δειγματοληπτικούς ελέγχους για το αν διαθέτουν το QR code της επίσκεψης. Εδώ και δύο χρόνια, η πόλη συγκεντρώνει στοιχεία από τα δεδομένα θέσης-κίνησης των κινητών τηλεφώνων των επισκεπτών, με στόχο να ελέγξει τις ροές τους.
Αλλά το Δημοκρατικό Κόμμα της αντιπολίτευσης, επικρίνοντας τα μέτρα, θεωρεί ότι με το «εισιτήριο» η Βενετία μετατρέπεται στη Ντίσνεϊλαντ και επίσημα. Αντιπροτείνουν, για την προστασία της δημόσιας τάξης όπως λένε, μέτρα «για να οριστούν οροφές στους αριθμούς των επισκεπτών». Τα μέλη της διοίκησης του δημάρχου Μπρουνάρο απορρίπτουν τις «οροφές», με το επιχείρημα του ειδικού χαρακτήρα της πόλης.
Στη Σαντορίνη συζητούν από το 2012 για τον περιορισμό των αφίξεων – έχοντας μάλιστα επιβάλει για μια διετία, επί δημαρχίας του Νίκου Ζώρζου (δημάρχου έως το 2019), τον περιορισμό των ημερήσιων αφίξεων στις 8.000 την ημέρα. Το μέτρο αργότερα άρθηκε ως αντιαναπτυξιακό, ενώ σημαντικά βήματα που είχαν γίνει προς την κατεύθυνση του ελέγχου των τουριστικών ροών σταμάτησαν να συζητιούνται, τόσο από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ όσο και από τις κυβερνήσεις Μητσοτάκη, που υιοθέτησαν το δόγμα ότι «οι νησιώτες αποφασίζουν για τα νησιά» (τουλάχιστον μέχρι τον ξυλοδαρμό του Μανώλη Ψαρρού στη Μύκονο τον Μάρτιο του 2023). Στο διάστημα αυτό η επιβάρυνση του νησιού μπήκε σε ανεξέλεγκτη τροχιά. Οι ημερήσιοι επισκέπτες ορισμένες ημέρες του καλοκαιριού φθάνουν τις 120.000, μόνο οι επισκέπτες από την Κρήτη προσεγγίζουν τις 2.000 την ημέρα, ενώ 2000 άτομα κατεβαίνουν κάθε ώρα στο αεροδρόμιο της Fraport. Οι διακινούμενοι τουρίστες κρουαζιέρας αγγίζουν και ξεπερνούν τις 15.000 ορισμένες μέρες, τα λεγόμενα transfer, τα λεωφορειάκια δηλαδή, φθάνουν τα 3.800 (μόνο τα δηλωμένα) στον αριθμό, κυκλοφορώντας σε ένα κακό οδικό δίκτυο 26 χιλιομέτρων (με ακόμα 45 χιλιόμετρα αγροτικών δρόμων).
Αλλά και οι εταιρείες ενοικιάσεως αυτοκινήτων που «μπορούσαν να φέρνουν 20-30 αυτοκίνητα για να νοικιάζουν, φέρνουν τώρα 200 και 300, ιδιαίτερα οι πιο μεγάλες, δημιουργώντας ένα αδιαχώρητο στο νησί», παραδέχεται ένας από τους επικεφαλής μιας μεγάλης πολυεθνικής φίρμας ενοικιάσεως στο νησί, που θέλει να παραμείνει ανώνυμος διότι δεν έχει εξουσιοδοτηθεί από την εταιρεία του να μιλήσει δημόσια.
Στις φετινές δημοτικές εκλογές η «βιωσιμότητα του τουριστικού μοντέλου» αποτέλεσε μετά από πολύ καιρό θέμα, καθώς συνέπεσε με την πτώση της τουριστικής κίνησης στο νησί σε σχέση με το 2022. Αλλά ακόμα και ο συνδυασμός του Νίκου Ζώρζου η «Θηραϊκή Πολιτεία», που έλαβε μέτρα ως δημοτική αρχή και πρότεινε άλλα, ήταν φανερό ότι πρόσεχε τη δοσολογία των πικρών αληθειών που είχε πει στους ψηφοφόρους. Η καθηγήτρια Τουρισμού Μαρία Σιγάλα, που επιστρατεύθηκε από την ομάδα του Ζώρζου για να κάνει προτάσεις για το τουριστικό πρόγραμμά του, διατύπωσε με τόλμη την άποψη ότι «ο τουρίστας που έρχεται στη Σαντορίνη για να πάρει το κοινωνικό αντίτιμο (τη φωτογραφία για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) δεν είναι ωφέλιμος τουρίστας».
Το νησί προβάλλει ακόμα το μοντέλο «ήλιος και θάλασσα», αλλά η Σιγάλα αναρωτιέται αν οι περισσότεροι τουρίστες φτάνουν μέχρι τη θάλασσα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής τους. Στα συγκεκριμένα μέτρα που πρότεινε βρίσκεται ένα Παρατηρητήριο Τουρισμού, για να συλλέγονται στοιχεία μεταξύ άλλων και από τα κινητά τηλέφωνα, όπως γίνεται στη Βενετία. Άλλα μέτρα που να αφορούν περιορισμούς στη δόμηση, την κίνηση, την κατανάλωση του νερού, τις αφίξεις δεν προτείνονται. Και λογικά ίσως, αφού ήταν προεκλογική περίοδος.
Η μελέτη για τη Σαντορίνη
Ίδια γραμμή, με λιγότερη κριτική στο τρέχον μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, ακολούθησε και ο τέως δήμαρχος Αντώνης Σιγάλας, που διαθέτει, χάρη σε μία μελετητική ομάδα του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αρκετά στοιχεία για το πώς το νησί «κινείται στα κόκκινα» από τα τέλη Μαΐου ως τα τέλη Σεπτεμβρίου, υπερβαίνοντας τη φέρουσα ικανότητά του, καθώς ο αριθμός επισκεπτών ανά 100 κατοίκους ξεπερνάει το νούμερο 178 – που είναι το κατώφλι της ακραίας επιβάρυνσης.
Η μελέτη μάλιστα παραδόθηκε και στον πρωθυπουργό από την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), που οργάνωσε την εκπόνησή της (o Θανάσης και η Μαρίνα Μαρτίνου πλήρωσαν γι’ αυτήν). Σε ό,τι αφορά το πλήθος των επισκεπτών που φθάνει στο νησί, σημειώνεται μέσα ότι: «Σε κάθε περίπτωση, ο Δήμος Θήρας θα πρέπει να συνεχίσει να παρακολουθεί τον προτεινόμενο δείκτη TPR (σ.σ.: tourist penetration rate), να προσδιορίσει πλέον έναν μέγιστο ανεκτό πληθυσμό ημέρας και να διερευνήσει περαιτέρω τα χρονικά και χωρικά όρια στους οικισμούς με τη μεγαλύτερη τουριστική ζήτηση» (σελίδα 64). Σε αυτήν την κατεύθυνση δεν έχει ληφθεί κάποιο συγκεκριμένο μέτρο, μία διετία μετά την εκπόνηση και παράδοση της έκθεσης.
Ο διάβολος κρύβεται και σε άλλες λεπτομέρειες, όπως: «η καταγραφή μεγάλης αύξησης της Εκτός Σχεδίου Δόμησης κατά την περίοδο 2014-2020 […] φθάνει σε ποσοστό 18%» (σελίδα 99), «η καταγραφή τριπλάσιου μεγέθους αύξησης της κάλυψης […] στην εκτός σχεδίου περιοχή (18%) σε σχέση με την αντίστοιχη αύξηση στους οικισμούς (6%)» (πίνακας 23), «στους οικισμούς Φηρά, Οία, Αθηνιός και Ημεροβίγλι φαίνεται πως έχουν εξαντληθεί οι χωρητικότητες στα όρια κορεσμού τους».
Όσον αφορά τα τετραγωνικά που αντιστοιχούν σε κάθε κάτοικο, η μελέτη αναφέρει τα εξής: «Έχοντας θέσει ως αποδεκτή τιμή δόμησης για χρήση κατοικίας και τουρισμού τα 45 τ.μ. ανά άτομο (κάτοικος και επισκέπτης) και με την παραδοχή πως για τις λοιπές χρήσεις μπορούμε να προσαυξήσουμε ένα 10% αυτού του μεγέθους, η τιμή καθορίζεται στα 50 τ.μ. ανά άτομο. Αυτό το μέγεθος, αν αναλογισθεί μόνο για τους μόνιμους κατοίκους (δηλαδή τη χειμερινή περίοδο), δημιουργεί μια επιβάρυνση με δομημένη επιφάνεια η οποία αντιστοιχείται μόνο στον μόνιμο πληθυσμό, δηλαδή έχουμε αρκετά κενά κελύφη. Έτσι αντί για 50 τ.μ. αντιστοιχούν 183 τ.μ., από τα οποία τα 114 είναι για τουρισμό».
Στην έκθεση διαβάζουμε ακόμα: «Είναι γεγονός πως ο Δήμος Θήρας αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους σε ζήτηση τουριστικούς προορισμούς, ενώ η οικονομία του εξαρτάται σε σημαντικό ποσοστό από τον τομέα του τουρισμού. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε αυξημένες κτιριακές ανάγκες, που όμως κατά τη χειμερινή περίοδο υπολειτουργούν, ή και παραμένουν εντελώς κενές. Η αξιοποίηση των κενών αυτών κτιρίων για την εξυπηρέτηση της υψηλής ζήτησης κατοικίας από εργαζομένους στο νησί (π.χ. καθηγητές, δασκάλους, ιατρούς, αστυνομικούς, κλπ.) κατά τη χειμερινή περίοδο, θα μπορούσε να αποτελέσει μια θετική πολιτική» (σελίδα 103).
Σε σχέση με τα αυτοκίνητα, στην έκθεση αναφέρεται ότι: «Με μέσο όρο μήκους οχημάτων τα 6,5 μέτρα προκύπτει πως την ίδια χρονική στιγμή μπορεί να υπάρχουν 8.700 μηχανοκίνητα οχήματα. Από τα στοιχεία αυτά αντιλαμβανόμαστε πως, αν υποθέσουμε πως ο αριθμός οχημάτων ημέρας, π.χ. για τον μήνα Αύγουστο του 2018, είναι: Μηχανοκίνητα οχήματα κατοίκων (11.975) + Μηχανοκίνητα οχήματα από αφίξεις ημέρας (μήνα Αυγούστου) + Στόλος οχημάτων εταιριών ενοικίασης (20.000) = 32.226 οχήματα. Αντιλαμβανόμαστε πως μόνο ένα ποσοστό περίπου στο 30% είναι αυτό που μπορεί να κινείται κάθε ώρα χωρίς να δημιουργούνται σοβαροί κυκλοφοριακοί φόρτοι».
Άλυτο πρόβλημα ή απουσία βούλησης;
Όσο και αν ο τέως δήμαρχος Αντώνης Σιγάλας έλεγε ότι «οι τουρίστες δεν θα πρέπει να αφήνουν το αποτύπωμά τους άνευ αξίας» και όπως και ο Ζώρζος πρότεινε έναν Οργανισμό Διαχείρισης Μάρκετινγκ και Προορισμού, ορισμένοι αριθμοί είναι εύγλωττοι και λένε πως, όσο και να βελτιωθούν οι υποδομές μεσοπρόθεσμα, το νησί θα τρώει τις… σάρκες του. «’Οσο μάρκετινγκ και να γίνει, το πρόβλημα θα είναι άλυτο», λέει στο inside story στέλεχος του υπουργείου Τουρισμού που θέλει να παραμείνει ανώνυμο, διότι δεν έχει εξουσιοδοτηθεί να μιλήσει δημόσια (η ίδια συμβουλή πάντως είχε δοθεί και στον δήμαρχο Μυκόνου, όταν προέβαλε το μάρκετινγκ ως πανάκεια για την ανεπάρκεια υποδομών).
Στη μελέτη φέρουσας ικανότητας, παρά το γεγονός ότι η Σαντορίνη έχει το πιο εκτεταμένο δίκτυο αφαλατώσεων στις Κυκλάδες (με μία απορρόφηση 30 εκατομμυρίων ευρώ από κοινοτικά χρήματα σε μία τριετία) καταγράφονται δυσκολίες στην υδροδότηση στην αιχμή, κυρίως λόγω του μεγάλου ενεργειακού κόστους εξαιτίας του υψομέτρου (σ.σ.: το νερό από την επιφάνεια της θάλασσας πρέπει να ανέβει στους οικισμούς) και των απωλειών. «Παρατηρείται μια αύξηση στις καταναλώσεις από το 2014-2019, κατά 71% στις οικιακές καταναλώσεις και 63% στις καταναλώσεις χρήσεων σχετικά με τουρισμό», αναφέρεται. Ο πρόεδρος της δημοτικής επιχείρησης ύδρευσης Μανώλης Ορφανός, που διεκδικεί και αυτός τη δημαρχία, δεν γράφει ούτε μία λέξη για τη διαχείριση του όγκου των επισκεπτών, πέρα από την πρόβλεψη ότι θα πρέπει να γίνει διαχείριση της ώρας άφιξης των κρουαζιεροπλοίων.
Όλοι οι υποψήφιοι ήλπιζαν ότι με το ειδικό χωροταξικό που δρομολογούν η κυβέρνηση και το ΤΕΕ για την τρέχουσα τετραετία, όποτε και αν είναι έτοιμο, η Σαντορίνη θα είναι σε θέση να καθορίσει πόσον κόσμο αντέχει. Αν το θελήσει, προσθέτουμε εμείς.
