Οι «Βιώσιμες Κυκλάδες» στη Σίφνο

Μέσα από τη συμμετοχή και το έντονο ενδιαφέρον της τοπικής κοινότητας, η εκδήλωση μας στη Σίφνο με θέμα «Δόμηση, τουριστική ανάπτυξη & προστασία της τοπικής κληρονομιάς: Προτάσεις για την επόμενη μέρα» αποτέλεσε σημαντική ευκαιρία για την ανταλλαγή ιδεών και προβληματισμών γύρω από τη βιώσιμη ανάπτυξη του νησιού.

Βασικός στόχος της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στο Ίδρυμα Στυλιανού Πρόκου στην Απολλωνία της Σίφνου ήταν να δημιουργηθούν οι συνθήκες για έναν εποικοδομητικό διάλογο ανάμεσα στα θεσμικά όργανα, την επιστημονική κοινότητα και τον ντόπιο πληθυσμό γύρω από το μέλλον του νησιού. Αν και η Σίφνος διέπεται στα χαρτιά από επαρκές θεσμικό πλαίσιο προστασίας, με τους κεντρικούς οικισμούς του νησιού να είναι κηρυγμένοι από το 1976 ως «χώροι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους», σήμερα βρίσκεται σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο ανάμεσα στα κορεσμένα και τα παρθένα ακόμη νησιά των Κυκλάδων. 

Ενόψει των Τοπικών και Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων βάσει των οποίων θα ολοκληρωθεί θεωρητικά ο χωροταξικός σχεδιασμός της χώρας, τέθηκαν επί τάπητος τόσο από τους θεσμικούς φορείς όσο και από τους ίδιους τους κατοίκους ορισμένα κρίσιμα ζητήματα για το μέλλον της Σίφνου και των Κυκλάδων γενικότερα.

Η δήμαρχος του νησιού Μαρία Ναδάλη, αν και δεν βρισκόταν εκείνη τη μέρα στο νησί, όπως ήταν προγραμματισμένο, λόγω ακύρωσης των δρομολογίων από τον Πειραιά, τοποθετήθηκε εξ αποστάσεως. Η κ. Ναδάλη έκανε λόγο για την πολυσύνθετη θέση του δήμου, που από τη μία οφείλει να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη του τόπου κι από την άλλη να προστατεύσει την ταυτότητά του. Για τη δήμαρχο, η ανησυχία, όπως και ο στόχος όλων, έγκειται στο να βρεθούν οι απαιτούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις για τη δόμηση, αλλά και να γίνει η αναγκαία αναβάθμιση των υποδομών για να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη ζήτηση για υπηρεσίες.

Σύμφωνα με τον Μανώλη Κουτουλάκη, γενικό γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, ο οποίος συμμετείχε επίσης μέσω τηλεδιάσκεψης, το μεγαλύτερο πρόβλημα στα νησιά είναι η τουριστική επέκταση στην εκτός σχεδίου, καθώς πληθαίνουν οι μελέτες που υποβάλλονται για περιοχές που μέχρι πρότινος ήταν αδόμητες. «Παρατηρούμε μεγέθη και τρόπο κατασκευής κτιριακών κατασκευών με κατάχρηση της έννοιας του όγκου. Εδώ είναι ένα μεγάλο καμπανάκι που ισχύσει όχι μόνο για τη Σίφνο αλλά και πάρα πολλά νησιά. Δυστυχώς, μετά την καθυστέρηση [του μεταβατικού νομοσχεδίου] περί εκτός σχεδίου, σαν να υπονοήθηκε στην αγορά ότι ‘πηγαίνετε, ανοίξτε δρόμους για να θεωρηθεί ότι αυτές γεννούν δικαίωμα’. Χρησιμοποιούμε πολλές φορές, δυστυχώς, τη νομιμότητα που μας δίνουν τα παραθυράκια ή οι παρεκκλίσεις που, ναι, οι νόμοι ενίοτε ή η υπερρύθμιση δημιουργούν», είπε. «Αυτό που αφορά εμάς είναι η μείωση της δυνατότητας των υπερβάσεων και αυτή είναι η κατεύθυνση του πρωθυπουργού που θα αποτυπωθεί πολύ σύντομα στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την εκτός σχεδίου δόμηση».

Από την πλευρά του, o Βασίλης Γκοιμίσης, αρχιτέκτων και μέλος Συμβουλίου Χωροταξίας της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, αναφέρθηκε στο πρόγραμμα της Europa Nostra, το οποίο συγκαταλέγει τη Σίφνο (μαζί με τη Σέριφο και τη Φολέγανδρο) στα επτά πιο απειλούμενα μνημεία και τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη για το 2024. Η έλλειψη καθορισμού χρήσεων γης στον εξω-αστικό χώρο, αλλά και εγκεκριμένων σχεδίων στους 11 οικισμούς του νησιού, σε συνδυασμό με την καθυστέρηση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, θέτουν ουσιαστικά υπό απειλή το κυκλαδίτικο τοπίο, τις αγροτικές γαίες, τη δραστηριότητα της υπαίθρου και τα στοιχεία του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, τους παραδοσιακούς μύλους, τις ξερολιθιές και τις αναβαθμίδες. «Πρακτικά υπάρχει ελευθερία χρήσης γης στην εκτός σχεδίου περιοχή μέχρι το 2026 και την ολοκλήρωση του Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου το οποίο θα πρέπει να εκσυγχρονίσει το διάταγμα του 2002, να δώσει χρήσης γης και να προτείνει ενδεχομένως επεκτάσεις στους οικισμούς. Πώς θα προστατευτεί το νησί;», διερωτήθηκε με νόημα ο Γκοιμίσης.

Ο Ανδρέας Καλόγηρος, μηχανικός δομικών έργων ΣΕΛΕΤΕ, αναφέρθηκε στον ορισμό της λαϊκής αρχιτεκτονικής «Σπίτι όσο χωρείς, χωράφι όσο θωρείς», το οποίο αποτέλεσε τον κανόνα για ό,τι θαυμάζουμε μέχρι σήμερα στα νησιά των Κυκλάδων. Σύμφωνα με τον Καλόγηρο, όσο πιο πολύ προστατευθεί ο πρωτογενής τομέας, τόσο πιο ασφαλές θα είναι το νησί. «Σήμερα στη Σίφνο είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού οι άνθρωποι οποίοι ασχολούνται με τον πρωτογενή, εκείνοι που θα κάνουν τα θεόκτιστα, τις θημωνιές, τις μάντρες, όλα αυτά που αποτελούν μνημεία αρχιτεκτονικής. Δεν είναι μόνο το κτίριο, δεν είναι μόνο ο δρόμος, δεν είναι η υποδομή, είναι οι άνθρωποι». «Μπορεί να αντέξει ο τόπος τη δυναμική των τελευταίων ετών χωρίς να χάσει τη μορφή του;» αναρωτήθηκε.

Όπως είπε χαρακτηριστικά η αρχιτέκτων και μηχανικός Χριστίνα Δωρή, η οικοδομική ανάπτυξη δεν έχει πια τόσο να κάνει με ένα ρεύμα επισκεπτών που έρχονται, αγαπάνε το νησί, επισκευάζουν ένα σπίτι στον οικισμό ή χτίζουν ένα εξοχικό, αλλά για κάτι τελείως διαφορετικό, που έχει να κάνει με τη μεγέθυνση του real estate και την εμπορευματοποίηση της γης. «Η γη αλλάζει χέρια με γρήγορους ρυθμούς. Παρατηρούμε τον τελευταίο καιρό άναυδοι τεράστιες οικοδομές να σηκώνονται ή να χώνονται, ξεκοιλιάζοντας το έδαφος, καταλαμβάνοντας και διαλύοντας την αγροτική γη, προσβάλλοντας κάθε αίσθηση του μέτρου και της ανθρώπινης κλίμακας, κατασκευές που δεν έχουν καμία σχέση με τη Σίφνο και την τοπική κοινωνία. Αυτά συμβαίνουν νόμιμα, με οικοδομικές άδειες, με το υπάρχον καθεστώς και τους ισχύοντες όρους δόμησης. Η αγροτική γη οικοπεδοποιείται, με ό,τι αυτό συνεπάγεται: μαρασμό της γεωργίας, συρρίκνωση της κτηνοτροφίας, αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος, που είναι πια δεδομένη».

Οι τοποθετήσεις των κατοίκων έκαναν ακόμη πιο εμφανή τον προβληματισμό τους γύρω από την έξαρση της οικοδομικής δραστηριότητας στο νησί. Στο επίκεντρο της συζήτησης για την εκτός σχεδίου δόμηση, κυρίαρχο ήταν το ερώτημα αν η νησιωτική ταυτότητα, το φυσικό τοπίο και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τις ξερολιθιές, τα παραδοσιακά μονοπάτια και τις αναβαθμίδες, θα μπορέσουν να προστατευθούν μέχρι την έγκριση των Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων. Oι ντόπιοι βλέπουν το νησί τους να κατακλύζεται από ένα πλήθος που έρχεται για να καταναλώσει, όχι να συνυπάρξει ή να συνεισφέρει στον τόπο. Το real estate αργά και σταθερά θέτει τους όρους του παιχνιδιού και εκείνοι βλέπουν τη γη τους περνάει σε χέρια ανθρώπων ή εταιρειών που έρχονται με σκοπό να επενδύσουν, αλλοιώνοντας πολλές φορές την παραδοσιακή φυσιογνωμία και επιβαρύνοντας τους υφιστάμενους πόρους του νησιού. Στο επίκεντρο της συζήτησης για το νερό, ο αντιδήμαρχος ύδρευσης και αποχέτευσης Μανώλης Φουτουλάκης, επισήμανε ότι η περσινή κατανάλωση του Ιουνίου ήταν 14 κυβικά/ώρα ενώ φέτος 20-25 κυβικά. «Εμείς πηγαίναμε με γνώμονα τα 14 κυβικά και ξαφνικά όταν υλοποιήσαμε το δίκτυο βρήκαμε μπροστά μας τα 25 κυβικά» είπε.

Κοινή παραδοχή στον διάλογο ήταν το γεγονός ότι πολλές φορές η ίδια η νομοθεσία υπονομεύει αυτό που κάνει τη Σίφνο κορυφαίο τουριστικό προορισμό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τις Στρατηγικές Επενδύσεις (ΕΣΧΑΣΕ).  Χαρακτηριστική ήταν η αναφορά που έγινε στην Ίο, όπου στην πρόσφατη διαβούλευση για το Πολεοδομικό Σχέδιο του νησιού εξαιρούνται τρεις μεγάλες εκτάσεις όπου έχουν εγκριθεί τουριστικές Στρατηγικές Επενδύσεις, οι οποίες υπάγονται σε δικούς τους κανόνες πολεοδόμησης. «Το μέτρο και η αρμονία το είχαν οι πρόγονοι μας και γι’ αυτό το νησί είναι αυτό που είναι, γι’ αυτό έρχονται και μας επισκέπτονται, γι’ αυτό και εσείς και εμείς αγωνιούμε για το μέλλον» είπε ο Νίκος Χρυσήνης, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου.

Στη συζήτηση τέθηκαν προτάσεις για το μέλλον τόσο της Σίφνου όσο και των υπόλοιπων Κυκλάδων, όπως η απαγόρευση υπόσκαφων και πισινών, η θεσμοθέτηση αυστηρότερου πλαισίου προστασίας για τις Natura και τις προστατευόμενες από την αρχαιολογία περιοχές, η καταγραφή του δικτύου των μονοπατιών ώστε να μην επιδέχονται αμφισβητήσεων, αλλά και πιο δραστικές αποφάσεις, όπως η «γενναία» μείωση των συντελεστών δόμησης (όπως το έθεσε η Χριστίνα Δωρή). Για τον γ.γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, τα τοπικά Γραφεία Δόμησης για κάθε νησί θα ήταν μια αποτελεσματική λύση, μέχρι να έρθει το Ειδικό Χωροταξικό. «Μόνο έτσι μπορείς να ελέγξεις τι χτίζεται», είπε.

Δείτε όλη μας την εκδήλωση στο YouTube.